Trần Hồng Phong
* Ngày 17/3/2023: Tổng thống Nga Putin bị ICC công bố lệnh bắt để đưa ra xét xử về tội ác chiến tranh
Quy chế Rome và sự thành lập Toà án hình sự quốc tế (ICC)
Xuất phát từ nhu cầu ngăn chặn và xét xử hành vi xâm lược, tội phạm chiến tranh, tội ác chống lại loài người, dưới sự bảo trợ của Liên Hợp Quốc, năm 1998 Quy chế Rome - quy định về việc thành lập và hoạt động của một toà án quốc tế với tên gọi là Toà án hình sự quốc tế (ICC) đã ra đời.
Đến ngày 01/7/2002, ICC chính thức được thành lập, trụ sở chính đặt tại thành phố Den Haag (Hà Lan).
Ngoài xét xử về các tội: xâm lược; diệt chủng; tội ác chống lại loài người, tội ác chiến tranh như mục đích ban đầu, từ tháng 9/2016, ICC tuyên bố sẽ thụ lý các vụ án liên quan tới các tội ác hủy hoại môi trường, khai thác tài nguyên thiên nhiên phi pháp và trưng thu trái pháp luật đất đai của người dân.
Khi mới ra đời, Quy chế Rome đã được đa số các quốc gia thành viên Liên Hợp Quốc (khoảng 140 quốc gia) ký kết gia nhập, sau 10 năm đã có hơn 100 quốc gia phê chuẩn (chính thức tham gia, công nhận quyền tài phán của ICC).
Tuy nhiên, vẫn còn không ít quốc gia chưa ký kết hoặc chưa phê chuẩn tham gia, do có nhiều băn khoăn, thậm chí lo ngại về quyền tài phán quá lớn của ICC, cũng như các vấn đề liên quan đến chủ quyền quốc gia, sự an toàn của các nhà lãnh đạo quốc gia trong trường hợp bị ICC xét xử ...
Các mối quan ngại chính là:
- Tính khách quan và vô tư trong hoạt động của ICC.
- Hoạt động xét xử và điều tra của ICC liệu có khả năng đe doạ chủ quyền của các quốc gia và nguyên tắc không can thiệp vào công việc nội bộ của các quốc gia, như Hiến chương Liên Hợp quốc đã khẳng định hay không?
- Hoạt động tố tụng của ICC có thể bị chi phối bởi các động cơ chính trị, đặc biệt là khi công tố viên có địa vị độc lập quá lớn, có thể dẫn đến sự lạm quyền và lợi dụng.
- Bên cạnh đó, định nghĩa về "tội xâm lược" cũng là vấn đề khiến nhiều quốc gia thuộc nhóm cường quốc cho rằng mang tính nhạy cảm, có thể gây ảnh hưởng bất lợi đến hoạt động của quân đội ở các vùng lãnh thổ bên ngoài biên giới quốc gia.
Việc nhiều cường quốc trên thế giới, trong đó có Hoa Kỳ, Nga và Trung Quốc, từ chối tham gia Quy chế Rome đã tác động đến suy nghĩ của nhiều quốc gia khác.
Theo khảo sát, tỷ lệ quốc gia tham gia Quy chế Rome của các khu vực, châu lục trên thế giới có sự chênh lệch khá lớn. Tỷ lệ tham gia cao nhất là khu vực châu Âu, trong khi thấp nhất là ở khu vực châu Á.
Đến nay (năm 2023) Việt Nam chưa tham gia Quy chế Rome.
Sau khoảng 20 năm kể từ khi thành lập, kết quả hoạt động của ICC cho thấy số lượng vụ việc được đưa ra xét xử là khá ít (khoảng 10 vụ).
Định nghĩa về các tội danh thuộc quyền tài phán của ICC
Để truy tố hình sự và xét xử, ở tầm quốc tế (nhiều quốc gia), điều cơ bản đầu tiên là phải có những điều luật quy định về các tội danh, hành vi phạm tội thuộc quyền tài phán của ICC.
Tuy nhiên, đây cũng chính là vấn đề gây quan ngại lớn nhất cho các quốc gia. Vì:
- Việc xác định một hành vi có phải là tội phạm hay không, tới nay vẫn được xem là vấn đề thuộc chủ quyền của quốc gia đó. Trên thực tế, có nhiều hành vi ở quốc gia này thì bị coi là tội phạm, nhưng ở quốc gia khác thì không.
- Sự mâu thuẫn giữa Quy chế Roma và luật pháp quốc gia: trong số các hành vi cấu thành các tội phạm theo Quy chế Rome, có nhiều hành vi không bị xem là tội phạm hình sự trong hệ thống pháp luật của một số quốc gia. Như vậy, nếu quốc gia đó tham gia Quy chế Roma, trong khi chưa sửa đổi đồng bộ luật pháp quốc gia với Quy chế Rome, sẽ dẫn đến sự mâu thuẫn trong thẩm quyền xét xử. Cụ thể là ICC có thể có quyền xét xử "to" hơn quyền tài phán của một quốc gia.
Sau đây là quy định tại Quy chế Rome và của ICC:
Tuy nhiên, đây cũng chính là vấn đề gây quan ngại lớn nhất cho các quốc gia. Vì:
- Việc xác định một hành vi có phải là tội phạm hay không, tới nay vẫn được xem là vấn đề thuộc chủ quyền của quốc gia đó. Trên thực tế, có nhiều hành vi ở quốc gia này thì bị coi là tội phạm, nhưng ở quốc gia khác thì không.
- Sự mâu thuẫn giữa Quy chế Roma và luật pháp quốc gia: trong số các hành vi cấu thành các tội phạm theo Quy chế Rome, có nhiều hành vi không bị xem là tội phạm hình sự trong hệ thống pháp luật của một số quốc gia. Như vậy, nếu quốc gia đó tham gia Quy chế Roma, trong khi chưa sửa đổi đồng bộ luật pháp quốc gia với Quy chế Rome, sẽ dẫn đến sự mâu thuẫn trong thẩm quyền xét xử. Cụ thể là ICC có thể có quyền xét xử "to" hơn quyền tài phán của một quốc gia.
Sau đây là quy định tại Quy chế Rome và của ICC:
1. Tội phạm xâm lược:
Theo Điều 1 Nghị quyết số 3314 ban hành ngày 14/12/1974 của Đại hội đồng Liên Hợp Quốc, hành vi xâm lược được định nghĩa là: “việc một quốc gia sử dụng lực lượng vũ trang nhằm chống lại chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ hay sự độc lập về chính trị của một quốc gia hoặc một liên minh các quốc gia khác, hoặc theo những cách khác trái với Hiến chương Liên Hợp Quốc”.
Điều 8bis Quy chế Rome 1998 định nghĩa rõ hơn như sau: ”Tội phạm xâm lược có nghĩa là lập kế hoạch, chuẩn bị, bắt đầu hoặc thực hiện, bởi một người ở một vị trí có thẩm quyền để thực hiện quyền kiểm soát hoặc chỉ đạo các hành động chính trị hoặc quân sự của một Quốc gia, hành động xâm lược mà xét theo đặc tính, mức độ nghiêm trọng và quy mô của nó, tạo thành một sự vi phạm Hiến chương Liên Hợp Quốc”.
Khoản 2 Điều 8bis Quy chế Rome 1998 quy định cụ thể các hành vi sau đây bị coi là "xâm lược", bao gồm nhưng không giới hạn trong các hành vi sau:
Theo Điều 1 Nghị quyết số 3314 ban hành ngày 14/12/1974 của Đại hội đồng Liên Hợp Quốc, hành vi xâm lược được định nghĩa là: “việc một quốc gia sử dụng lực lượng vũ trang nhằm chống lại chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ hay sự độc lập về chính trị của một quốc gia hoặc một liên minh các quốc gia khác, hoặc theo những cách khác trái với Hiến chương Liên Hợp Quốc”.
Điều 8bis Quy chế Rome 1998 định nghĩa rõ hơn như sau: ”Tội phạm xâm lược có nghĩa là lập kế hoạch, chuẩn bị, bắt đầu hoặc thực hiện, bởi một người ở một vị trí có thẩm quyền để thực hiện quyền kiểm soát hoặc chỉ đạo các hành động chính trị hoặc quân sự của một Quốc gia, hành động xâm lược mà xét theo đặc tính, mức độ nghiêm trọng và quy mô của nó, tạo thành một sự vi phạm Hiến chương Liên Hợp Quốc”.
Khoản 2 Điều 8bis Quy chế Rome 1998 quy định cụ thể các hành vi sau đây bị coi là "xâm lược", bao gồm nhưng không giới hạn trong các hành vi sau:
- Sử dụng lực lượng vũ trang chiếm đóng hoặc tấn công lãnh thổ của Quốc gia khác, hoặc bất kỳ hành vi chiếm đóng quân sự nào, dù là tạm thời, xuất phát từ sự xâm lược hoặc tấn công đó, hoặc bất kỳ sự sáp nhập lãnh thổ hoặc một phần lãnh thổ của Quốc gia khác bằng cách sử dụng vũ lực;
- Sử dụng lực lượng vũ trang bắn phá vào lãnh thổ quốc gia khác, hoặc sử dụng bất kỳ vũ khí nào chống lại lãnh thổ quốc gia khác;
- Phong tỏa hải cảng hay bờ biển của quốc gia khác bằng lực lượng vũ trang;
- Sử dụng lực lượng vũ trang tấn công các lực lượng hải lục không quân, hoặc tầu ngầm hay hạm đội của quốc gia khác;
- Sử dụng lực lượng vũ trang trong lãnh thổ quốc gia khác theo thỏa thuận, mà không tuân thủ các điều khoản của thỏa thuận hoặc mở rộng sự hiện diện trong vùng lãnh thổ đó vượt quá thỏa thuận;
- Cho phép quốc gia khác sử dụng lãnh thổ của mình để xâm lược nước thứ ba;
- Dưới danh nghĩa quốc gia, gửi hoặc cùng gửi các băng nhóm vũ trang, không chính quy hoặc đánh thuê, để thực hiện các hành động của lực lượng vũ trang chống lại quốc gia khác ở mức độ đủ nghiêm trọng như những hành động đã nêu trên, hoặc sự can dự của họ ở đó được coi là đáng kể.
2. Tội phạm chiến tranh:
Khoản 2, Điều 8 Quy chế Rome quy định các hành vi sau đây có thể cấu thành tội phạm chiến tranh, bao gồm:
(1) Những vi phạm nghiêm trọng các Công ước Geneva 12/8/1949, cụ thể là bất kỳ hành vi nào chống lại người hay tài sản được bảo hộ theo các quy định của Công ước Geneva liên quan sau đây:
(i) Cố ý giết người;
(ii) Tra tấn hoặc đối xử vô nhân đạo, kể cả những thí nghiệm sinh học;
(iii) Cố ý gây đau đớn hoặc tổn thương nghiêm trọng cho thân thể hoặc sức khỏe;
(iv) Hủy hoại và chiếm đoạt nhiều tài sản không vì yêu cầu quân sự và được thực hiện một cách bất hợp pháp và bừa bãi;
(v) Buộc tù binh chiến tranh hoặc những người được bảo hộ khác phải phục dịch trong quân đội của bên đối địch;
(vi) Cố ý tước đoạt quyền được xét xử công bằng và hợp thức của tù binh hoặc những người được bảo hộ khác;
(vii) Trục xuất, chuyển giao hoặc giam giữ bất hợp pháp;
(viii) Bắt giữ con tin.
(2) Những hành vi khác vi phạm nghiêm trọng luật pháp và tập quán được áp dụng trong xung đột vũ trang có tính quốc tế trong khuôn khổ luật pháp quốc tế, cụ thể là:
(i) Cố ý tấn công vào cộng đồng dân cư hoặc những thường dân không trực tiếp tham gia chiến sự;
(ii) Cố ý tấn công vào các mục tiêu dân sự, nghĩa là các mục tiêu phi quân sự;
(iii) Cố ý tấn công vào nhân viên, kho thiết bị, vật tư, các đơn vị, phương tiện giao thông tham gia trợ giúp nhân đạo hoặc sứ mệnh gìn giữ hòa bình theo Hiến chương Liên Hợp Quốc miễn là những đối tượng này được hưởng bảo hộ như thường dân và các mục tiêu dân sự theo luật quốc tế về xung đột vũ trang;
(iv) Cố ý mở cuộc tấn công mặc dù biết rằng cuộc tấn công đó có khả năng gây thương vong cho thường dân hoặc gây hư hại cho các mục tiêu dân sự hoặc làm tổn hại trên diện rộng, lâu dài và nghiêm trọng cho môi trường tự nhiên mà rõ ràng vượt quá mức cần thiết để đạt được ưu thế quân sự dự kiến;
(v) Tấn công hoặc bắn phá, bằng bất kỳ phương tiện nào, các thành phố, làng mạc, nhà cửa hoặc công trình xây dựng không được bảo vệ và không phải là mục tiêu quân sự;
(vi) Giết hoặc làm bị thương binh sỹ đã hạ vũ khí hoặc không còn phương tiện tự vệ và đã tự nguyện đầu hàng;
(vii) Sử dụng sai cờ ngừng bắn, cờ hoặc phù hiệu và đồng phục của quân địch hoặc của Liên Hợp Quốc, cũng như các biểu tượng phân biệt của các Công ước Geneva, gây chết người hoặc thương tích nghiêm trọng;
(viii) Lực lượng chiếm đóng trực tiếp hay gián tiếp di dời các bộ phận dân cư của mình đến vùng lãnh thổ đang chiếm đóng, hoặc trục xuất hay di dời toàn bộ hay các bộ phận dân cư của lãnh thổ bị chiếm đóng trong phạm vi hoặc ra ngoài phạm vi lãnh thổ đó;
(ix) Cố ý tấn công vào các tòa nhà được sử dụng cho mục đích tôn giáo, giáo dục, nghệ thuật, khoa học, từ thiện, các tượng đài lịch sử, bệnh viện, và những nơi tiếp nhận người ốm, người bị thương, với điều kiện đó không phải là các mục tiêu quân sự.
(x) Đưa người của bên đối địch ra để cắt xẻo cơ thể hoặc để tiến hành thí nghiệm y học hay khoa học dưới bất kỳ hình thức nào mà không thể coi là điều trị y tế, nha khoa hay bệnh viện cho người đó cũng như không phải vì lợi ích của người đó, và gây chết người hoặc nguy hiểm nghiêm trọng cho sức khỏe của họ;
(xi) Lừa dối giết hoặc gây thương tích cho những người thuộc quốc gia hay quân đội đối địch;
(xii) Tuyên bố tuyệt diệt;
(xiii) Hủy hoại hoặc chiếm giữ tài sản của kẻ thù, trừ phi việc đó là do yêu cầu cấp bách của chiến tranh;
(xiv) Tuyên bố hủy bỏ, đình chỉ hoặc không chấp nhận tại tòa án các quyền và hành vi của công dân bên đối địch;
(xv) Buộc công dân bên đối địch tham gia các hoạt động chiến tranh chống lại chính đất nước họ cho dù họ đã phục vụ quân đội của nước tham chiến trước khi bắt đầu chiến tranh;
(xvi) Cướp bóc một thành phố hoặc địa điểm kể cả khi chiếm được nơi đó bằng tấn công;
(xvii) Sử dụng chất độc hoặc vũ khí có chất độc;
(xviii) Sử dụng hơi ngạt, hơi độc hoặc các loại khí khác, cũng như các loại chất láng, chất liệu hoặc phương tiện tương tự khác;
(xix) Sử dụng đầu đạn có khả năng giãn nở hay dàn máng trong cơ thể con người, như đầu đạn có vỏ bọc cứng không phủ kín lõi hoặc được khía thủng thành các rạch;
(xx) Sử dụng vũ khí, đạn phóng, vật liệu và các phương pháp chiến tranh có thể gây tổn thương vô ích hoặc đau đớn không cần thiết hoặc vốn là sự vi phạm bừa bãi pháp luật quốc tế về xung đột vũ trang, miễn là những vũ khí, đạn phóng, vật liệu và phương pháp chiến tranh đó bị cấm hoàn toàn và được ghi trong phụ lục của Quy chế này bằng một văn bản sửa đổi phù hợp với các quy định liên quan tại các Điều 121 và 123;
(xxi) Xúc phạm nhân phẩm, cụ thể là sự đối xử mang tính làm nhục và hạ thấp nhân cách;
(xxii) Hiếp dâm, bắt làm nô lệ tình dục, cưỡng ép mại dâm, ép buộc mang thai như quy định tại Điều 7 khoản 2 (f), cưỡng ép triệt sản hoặc bất kỳ hình thức bạo lực tình dục nào khác cấu thành hành vi vi phạm nghiêm trọng các Công ước Geneva;
(xxiii) Sử dụng sự có mặt của thường dân hoặc những người được bảo hộ khác để tránh các hoạt động quân sự cho các vị trí, khu vực hoặc lực lượng quân đội nhất định;
(xxiv) Cố ý tấn công vào các tòa nhà, vật tư, đơn vị y tế, phương tiện vận chuyển và nhân viên mang biểu tượng phân biệt của các Công ước Geneva phù hợp với luật pháp quốc tế;
(xxv) Cố ý sử dụng nạn đói của dân thường như một phương pháp tiến hành chiến tranh bằng cách tước đi của họ những thứ thiết yếu nhất cho sự sống, kể cả việc cố ý ngăn chặn hàng cứu trợ như được quy định trong các Công ước Geneva.
(xxvi) Cưỡng ép hoặc tuyển mộ trẻ em dưới 15 tuổi vào lực lượng vũ trang quốc gia hoặc dùng những trẻ em đó tích cực tham gia chiến sự.
(3) Những vi phạm nghiêm trọng Điều 3 chung của các Công ước Geneva ngày 12/8/1949 trong trường hợp xung đột vũ trang không mang tính quốc tế, cụ thể là bất kỳ hành vi nào được thực hiện nhằm vào những người không tham gia tích cực vào chiến sự, kể cả các binh sĩ đã hạ vũ khí và những người bị loại khỏi vòng chiến đấu do bị ốm, bị thương, bị giam giữ hay vì bất kỳ lý do nào khác sau đây:
(i) Xâm phạm đến tính mạng và thân thể, cụ thể là giết người dưới mọi hình thức, gây thương tật, đối xử tàn ác và tra tấn;
(ii) Xúc phạm nhân phẩm, cụ thể là sự đối xử mang tính làm nhục và hạ thấp nhân phẩm;
(iii) Bắt giữ con tin;
(iv) Thông qua bản án và thi hành hình phạt mà không có phán quyết trước đó của một tòa án được thành lập hợp thức có đủ những bảo đảm tư pháp được thừa nhận là không thể thiếu.
(4) Những hành vi khác vi phạm nghiêm trọng luật và tập quán áp dụng trong xung đột vũ trang không mang tính quốc tế, trong khuôn khổ luật pháp quốc tế, cụ thể là bất kỳ hành vi nào sau đây:
(i) Cố ý tấn công vào cộng đồng dân cư hoặc những thường dân không trực tiếp tham gia chiến sự;
(ii) Cố ý tấn công vào các tòa nhà, vật tư, đơn vị y tế, phương tiện vận chuyển và nhân viên mang biểu tượng phân biệt của các Công ước Geneva phù hợp với luật pháp quốc tế;
(iii) Cố ý tấn công vào nhân viên, kho thiết bị, vật tư, các đơn vị, phương tiện giao thông tham gia trợ giúp nhân đạo hoặc sứ mệnh gìn giữ hòa bình theo Hiến chương Liên Hợp Quốc miễn là những đối tượng này được hưởng sự bảo hộ như thường dân và các mục tiêu dân sự theo luật quốc tế về xung đột vũ trang;
(iv) Cố ý tấn công vào các tòa nhà được sử dụng cho mục đích tôn giáo, giáo dục, nghệ thuật, khoa học, từ thiện, các tượng đài lịch sử, bệnh viện, và những nơi tiếp nhận người bị ốm, người bị thương, với điều kiện đó không phải là các mục tiêu quân sự;
(v) Cướp bóc một thành phố hoặc địa điểm, kể cả khi chiếm được nơi đó bằng tấn công;
(vi) Hiếp dâm, bắt làm nô lệ tình dục, cưỡng ép mại dâm, ép buộc mang thai như quy định tại Điều 7 khoản 2 (f), cưỡng ép triệt sản hoặc bất kỳ hình thức bạo lực tình dục nào khác cấu thành hành vi vi phạm nghiêm trọng Điều 3 chung của bốn Công ước Geneva;
(vii) Cưỡng ép hoặc tuyển mộ trẻ em dưới 15 tuổi vào lực lượng vũ trang quốc gia hoặc dùng các trẻ em đó tích cực tham gia chiến sự;
(viii) Ra lệnh di dân vì các lý do liên quan đến cuộc xung đột, trừ phi để bảo đảm an toàn cho dân thường hoặc vì yêu cầu quân sự cấp bách.
(ix) Lừa dối giết hoặc gây thương tích cho binh sĩ của bên đối địch;
(x) Tuyên bố tuyệt diệt;
(xi) Đưa người của bên đối địch ra để cắt xẻo cơ thể hoặc để tiến hành thí nghiệm y học hay khoa học dưới bất kỳ hình thức nào mà không thể coi là điều trị y tế, nha khoa hay bệnh viện cho người đó cũng như không phải vì lợi ích của người đó và gây chết người hoặc nguy hiểm nghiêm trọng cho sức khỏe của họ;
(xii) Hủy hoại hoặc chiếm giữ tài sản của bên đối địch, trừ phi việc đó là do yêu cầu cấp bách của cuộc xung đột;
.....
2. Tội phạm chiến tranh:
Khoản 2, Điều 8 Quy chế Rome quy định các hành vi sau đây có thể cấu thành tội phạm chiến tranh, bao gồm:
(1) Những vi phạm nghiêm trọng các Công ước Geneva 12/8/1949, cụ thể là bất kỳ hành vi nào chống lại người hay tài sản được bảo hộ theo các quy định của Công ước Geneva liên quan sau đây:
(i) Cố ý giết người;
(ii) Tra tấn hoặc đối xử vô nhân đạo, kể cả những thí nghiệm sinh học;
(iii) Cố ý gây đau đớn hoặc tổn thương nghiêm trọng cho thân thể hoặc sức khỏe;
(iv) Hủy hoại và chiếm đoạt nhiều tài sản không vì yêu cầu quân sự và được thực hiện một cách bất hợp pháp và bừa bãi;
(v) Buộc tù binh chiến tranh hoặc những người được bảo hộ khác phải phục dịch trong quân đội của bên đối địch;
(vi) Cố ý tước đoạt quyền được xét xử công bằng và hợp thức của tù binh hoặc những người được bảo hộ khác;
(vii) Trục xuất, chuyển giao hoặc giam giữ bất hợp pháp;
(viii) Bắt giữ con tin.
(2) Những hành vi khác vi phạm nghiêm trọng luật pháp và tập quán được áp dụng trong xung đột vũ trang có tính quốc tế trong khuôn khổ luật pháp quốc tế, cụ thể là:
(i) Cố ý tấn công vào cộng đồng dân cư hoặc những thường dân không trực tiếp tham gia chiến sự;
(ii) Cố ý tấn công vào các mục tiêu dân sự, nghĩa là các mục tiêu phi quân sự;
(iii) Cố ý tấn công vào nhân viên, kho thiết bị, vật tư, các đơn vị, phương tiện giao thông tham gia trợ giúp nhân đạo hoặc sứ mệnh gìn giữ hòa bình theo Hiến chương Liên Hợp Quốc miễn là những đối tượng này được hưởng bảo hộ như thường dân và các mục tiêu dân sự theo luật quốc tế về xung đột vũ trang;
(iv) Cố ý mở cuộc tấn công mặc dù biết rằng cuộc tấn công đó có khả năng gây thương vong cho thường dân hoặc gây hư hại cho các mục tiêu dân sự hoặc làm tổn hại trên diện rộng, lâu dài và nghiêm trọng cho môi trường tự nhiên mà rõ ràng vượt quá mức cần thiết để đạt được ưu thế quân sự dự kiến;
(v) Tấn công hoặc bắn phá, bằng bất kỳ phương tiện nào, các thành phố, làng mạc, nhà cửa hoặc công trình xây dựng không được bảo vệ và không phải là mục tiêu quân sự;
(vi) Giết hoặc làm bị thương binh sỹ đã hạ vũ khí hoặc không còn phương tiện tự vệ và đã tự nguyện đầu hàng;
(vii) Sử dụng sai cờ ngừng bắn, cờ hoặc phù hiệu và đồng phục của quân địch hoặc của Liên Hợp Quốc, cũng như các biểu tượng phân biệt của các Công ước Geneva, gây chết người hoặc thương tích nghiêm trọng;
(viii) Lực lượng chiếm đóng trực tiếp hay gián tiếp di dời các bộ phận dân cư của mình đến vùng lãnh thổ đang chiếm đóng, hoặc trục xuất hay di dời toàn bộ hay các bộ phận dân cư của lãnh thổ bị chiếm đóng trong phạm vi hoặc ra ngoài phạm vi lãnh thổ đó;
(ix) Cố ý tấn công vào các tòa nhà được sử dụng cho mục đích tôn giáo, giáo dục, nghệ thuật, khoa học, từ thiện, các tượng đài lịch sử, bệnh viện, và những nơi tiếp nhận người ốm, người bị thương, với điều kiện đó không phải là các mục tiêu quân sự.
(x) Đưa người của bên đối địch ra để cắt xẻo cơ thể hoặc để tiến hành thí nghiệm y học hay khoa học dưới bất kỳ hình thức nào mà không thể coi là điều trị y tế, nha khoa hay bệnh viện cho người đó cũng như không phải vì lợi ích của người đó, và gây chết người hoặc nguy hiểm nghiêm trọng cho sức khỏe của họ;
(xi) Lừa dối giết hoặc gây thương tích cho những người thuộc quốc gia hay quân đội đối địch;
(xii) Tuyên bố tuyệt diệt;
(xiii) Hủy hoại hoặc chiếm giữ tài sản của kẻ thù, trừ phi việc đó là do yêu cầu cấp bách của chiến tranh;
(xiv) Tuyên bố hủy bỏ, đình chỉ hoặc không chấp nhận tại tòa án các quyền và hành vi của công dân bên đối địch;
(xv) Buộc công dân bên đối địch tham gia các hoạt động chiến tranh chống lại chính đất nước họ cho dù họ đã phục vụ quân đội của nước tham chiến trước khi bắt đầu chiến tranh;
(xvi) Cướp bóc một thành phố hoặc địa điểm kể cả khi chiếm được nơi đó bằng tấn công;
(xvii) Sử dụng chất độc hoặc vũ khí có chất độc;
(xviii) Sử dụng hơi ngạt, hơi độc hoặc các loại khí khác, cũng như các loại chất láng, chất liệu hoặc phương tiện tương tự khác;
(xix) Sử dụng đầu đạn có khả năng giãn nở hay dàn máng trong cơ thể con người, như đầu đạn có vỏ bọc cứng không phủ kín lõi hoặc được khía thủng thành các rạch;
(xx) Sử dụng vũ khí, đạn phóng, vật liệu và các phương pháp chiến tranh có thể gây tổn thương vô ích hoặc đau đớn không cần thiết hoặc vốn là sự vi phạm bừa bãi pháp luật quốc tế về xung đột vũ trang, miễn là những vũ khí, đạn phóng, vật liệu và phương pháp chiến tranh đó bị cấm hoàn toàn và được ghi trong phụ lục của Quy chế này bằng một văn bản sửa đổi phù hợp với các quy định liên quan tại các Điều 121 và 123;
(xxi) Xúc phạm nhân phẩm, cụ thể là sự đối xử mang tính làm nhục và hạ thấp nhân cách;
(xxii) Hiếp dâm, bắt làm nô lệ tình dục, cưỡng ép mại dâm, ép buộc mang thai như quy định tại Điều 7 khoản 2 (f), cưỡng ép triệt sản hoặc bất kỳ hình thức bạo lực tình dục nào khác cấu thành hành vi vi phạm nghiêm trọng các Công ước Geneva;
(xxiii) Sử dụng sự có mặt của thường dân hoặc những người được bảo hộ khác để tránh các hoạt động quân sự cho các vị trí, khu vực hoặc lực lượng quân đội nhất định;
(xxiv) Cố ý tấn công vào các tòa nhà, vật tư, đơn vị y tế, phương tiện vận chuyển và nhân viên mang biểu tượng phân biệt của các Công ước Geneva phù hợp với luật pháp quốc tế;
(xxv) Cố ý sử dụng nạn đói của dân thường như một phương pháp tiến hành chiến tranh bằng cách tước đi của họ những thứ thiết yếu nhất cho sự sống, kể cả việc cố ý ngăn chặn hàng cứu trợ như được quy định trong các Công ước Geneva.
(xxvi) Cưỡng ép hoặc tuyển mộ trẻ em dưới 15 tuổi vào lực lượng vũ trang quốc gia hoặc dùng những trẻ em đó tích cực tham gia chiến sự.
(3) Những vi phạm nghiêm trọng Điều 3 chung của các Công ước Geneva ngày 12/8/1949 trong trường hợp xung đột vũ trang không mang tính quốc tế, cụ thể là bất kỳ hành vi nào được thực hiện nhằm vào những người không tham gia tích cực vào chiến sự, kể cả các binh sĩ đã hạ vũ khí và những người bị loại khỏi vòng chiến đấu do bị ốm, bị thương, bị giam giữ hay vì bất kỳ lý do nào khác sau đây:
(i) Xâm phạm đến tính mạng và thân thể, cụ thể là giết người dưới mọi hình thức, gây thương tật, đối xử tàn ác và tra tấn;
(ii) Xúc phạm nhân phẩm, cụ thể là sự đối xử mang tính làm nhục và hạ thấp nhân phẩm;
(iii) Bắt giữ con tin;
(iv) Thông qua bản án và thi hành hình phạt mà không có phán quyết trước đó của một tòa án được thành lập hợp thức có đủ những bảo đảm tư pháp được thừa nhận là không thể thiếu.
(4) Những hành vi khác vi phạm nghiêm trọng luật và tập quán áp dụng trong xung đột vũ trang không mang tính quốc tế, trong khuôn khổ luật pháp quốc tế, cụ thể là bất kỳ hành vi nào sau đây:
(i) Cố ý tấn công vào cộng đồng dân cư hoặc những thường dân không trực tiếp tham gia chiến sự;
(ii) Cố ý tấn công vào các tòa nhà, vật tư, đơn vị y tế, phương tiện vận chuyển và nhân viên mang biểu tượng phân biệt của các Công ước Geneva phù hợp với luật pháp quốc tế;
(iii) Cố ý tấn công vào nhân viên, kho thiết bị, vật tư, các đơn vị, phương tiện giao thông tham gia trợ giúp nhân đạo hoặc sứ mệnh gìn giữ hòa bình theo Hiến chương Liên Hợp Quốc miễn là những đối tượng này được hưởng sự bảo hộ như thường dân và các mục tiêu dân sự theo luật quốc tế về xung đột vũ trang;
(iv) Cố ý tấn công vào các tòa nhà được sử dụng cho mục đích tôn giáo, giáo dục, nghệ thuật, khoa học, từ thiện, các tượng đài lịch sử, bệnh viện, và những nơi tiếp nhận người bị ốm, người bị thương, với điều kiện đó không phải là các mục tiêu quân sự;
(v) Cướp bóc một thành phố hoặc địa điểm, kể cả khi chiếm được nơi đó bằng tấn công;
(vi) Hiếp dâm, bắt làm nô lệ tình dục, cưỡng ép mại dâm, ép buộc mang thai như quy định tại Điều 7 khoản 2 (f), cưỡng ép triệt sản hoặc bất kỳ hình thức bạo lực tình dục nào khác cấu thành hành vi vi phạm nghiêm trọng Điều 3 chung của bốn Công ước Geneva;
(vii) Cưỡng ép hoặc tuyển mộ trẻ em dưới 15 tuổi vào lực lượng vũ trang quốc gia hoặc dùng các trẻ em đó tích cực tham gia chiến sự;
(viii) Ra lệnh di dân vì các lý do liên quan đến cuộc xung đột, trừ phi để bảo đảm an toàn cho dân thường hoặc vì yêu cầu quân sự cấp bách.
(ix) Lừa dối giết hoặc gây thương tích cho binh sĩ của bên đối địch;
(x) Tuyên bố tuyệt diệt;
(xi) Đưa người của bên đối địch ra để cắt xẻo cơ thể hoặc để tiến hành thí nghiệm y học hay khoa học dưới bất kỳ hình thức nào mà không thể coi là điều trị y tế, nha khoa hay bệnh viện cho người đó cũng như không phải vì lợi ích của người đó và gây chết người hoặc nguy hiểm nghiêm trọng cho sức khỏe của họ;
(xii) Hủy hoại hoặc chiếm giữ tài sản của bên đối địch, trừ phi việc đó là do yêu cầu cấp bách của cuộc xung đột;
.....
Mỹ vận động ký quyền miễn trừ song phương (BIA) với hàng trăm quốc gia
Nhiều quốc gia không những không/chưa tham gia Quy chế Rome, mà còn ký kết các Hiệp định miễn trừ song phương (Bilateral Immunity Agreement – BIA) nhằm tránh cho công dân nước mình bị chuyển giao cho ICC xét xử. Trong đó nổi bật nhất là siêu cường Mỹ.
Tới nay Mỹ đã ký kết khoảng 110 BIA với các quốc gia và vùng lãnh thổ. Điều này đảm bảo rằng nếu công dân của họ (bao gồm cả binh lĩnh và tướng lĩnh) có các hành vi phạm tội thuộc 4 nhóm tội của ICC sẽ không bị quốc gia sở tại chuyển giao cho ICC xét xử.
Việc Mỹ vận động ký kết BIA thực ra không có gì khó hiểu, vì Mỹ là quốc gia có lực lượng quân đội hiện diện ở nhiều nước khác trên thế giới nhất. Thực tế Mỹ cũng là nước đã tiến hành nhiều hoạt động quân sự trên lãnh thổ nước ngoài nhất.
......
Ngày 17/3/2023:
ICC phát lệnh bắt tổng thống Nga Vladimir Putin vì có hành vi "tội ác chiến tranh"
Ngày 17/3/2023, ICC ban hành lệnh bắt giữ Tổng thống Nga Vladimir Putin. Ông chủ Điện Kremlin bị cáo buộc “chịu trách nhiệm về tội ác chiến tranh" khi trục xuất trẻ em khỏi các khu vực bị chiếm đóng của Ukraine bất hợp pháp và đưa đến Nga.
Tổng thống Vladimir Putin. Ảnh: Reuters. Ngày 24/2/2022 Putin đã ra lệnh cho quân đội Nga tiến vào đánh chiếm quốc gia láng giềng Ukraine, hành vi xâm lược này (Ghi chú: Liên Hợp Quốc đã thông qua 3 nghị quyết trong vòng 1 năm, yêu cầu Nga rút quân ngay lập tức) - được Putin đặt tên là "Chiến dịch quân sự đặc biệt". Tới cuối tháng 3/2023, quân đội Nga vẫn đang "sa lầy" trên chiến trường Ukraine.
Đây là một quyết định pháp lý quốc tế gây chấn động toàn thế giới và có tính lịch sử đối với chính ICC. Vì nói gì thì nói Putin đang là đương kim tổng thống nước Nga là một quốc gia lớn, thành viên Hội đồng bảo an Liên Hợp Quốc, cường quốc vũ khí hạt nhân. Hơn nữa Putin cũng đang được không ít người ở một số quốc gia yêu thích, khen ngợi là anh hùng, tài giỏi...vv. Rõ ràng ICC đã "vuốt mặt mà không nể mũi".
Ngay lập tức, Nga đã có phản ứng gay gắt. Người phát ngôn Điện Kremlin Dmitry Peskov ngày 17/3/2023 cho rằng "Nga không có nghĩa vụ phải thừa nhận lệnh bắt giữ của Tòa án Hình sự Quốc tế (ICC), lệnh bắt giữ của ICC là "không thể chấp nhận được".
Cần nói thêm là ICC cũng đồng thời ban hành lệnh bắt giữ bà Maria Lvova-Belova, ủy viên tổng thống Nga về quyền trẻ em, với cáo buộc thực hiện tội ác chiến tranh tương tự.
Theo một cuộc điều tra mới do Liên Hiệp Quốc hậu thuẫn, Nga đã phạm "một loạt tội ác chiến tranh" và có thể là tội ác chống lại nhân loại ở Ukraine - báo cáo nhân quyền của Ủy ban Điều tra Quốc tế Độc lập về Ukraine cho hay.
Cần nói thêm là ICC cũng đồng thời ban hành lệnh bắt giữ bà Maria Lvova-Belova, ủy viên tổng thống Nga về quyền trẻ em, với cáo buộc thực hiện tội ác chiến tranh tương tự.
Theo một cuộc điều tra mới do Liên Hiệp Quốc hậu thuẫn, Nga đã phạm "một loạt tội ác chiến tranh" và có thể là tội ác chống lại nhân loại ở Ukraine - báo cáo nhân quyền của Ủy ban Điều tra Quốc tế Độc lập về Ukraine cho hay.
Nguồn: Wikipedia và tổng hợp từ internet
