Trần Hồng Phong Blog: Hoạ sỹ Nguyễn Phan Chánh và những tác phẩm triệu USD

Bức tranh lụa Những cô thợ may (Les Couturières) của Nguyễn Phan Chánh có giá 1,39 triệu USD trên sàn Christie's vào cuối năm 2020

Trần Hồng Phong

Nguyễn Phan Chánh là hoạ sĩ thuộc lứa đầu tiên và xuất sắc trong làng hội họa Việt Nam, nổi bật với nghệ thuật tranh lụa. Tác phẩm của ông không chỉ có giá trị nghệ thuật mà còn phản ánh sâu sắc văn hóa dân tộc Việt Nam, dấu ấn giai đoạn lịch sử đầu thế kỷ 19. Những năm qua, nhiều tác phẩm của ông đã tái xuất bất ngờ, được bán đấu giá trên trường quốc tế với giá gõ búa lên tới hàng triệu đô la. Tranh của Nguyễn Phan Chánh hiện có thể xem là rất quý và hiếm.

Cuộc đời và sự nghiệp

Nguyễn Phan Chánh (1892-1984) sinh tại Hà Tĩnh, là một trong những họa sĩ đầu tiên tốt nghiệp trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương (Hà Nội). Sau Cách mạng tháng 8/1945, Nguyễn Phan Chánh là Ủy viên Thường vụ Hội Văn hóa Cứu quốc tỉnh. Năm 1955, ông làm giảng viên hội họa trường Đại học Mỹ thuật.

Năm 1929, khi đang là sinh viên Trường cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương, Nguyễn Phan Chánh tham dự cuộc thi vẽ mẫu tem của Bưu chính Đông Dương và bức tranh ông vẽ một người nông dân quần xắn đầu gối đang lom khom cấy lúa đã giành giải Nhất cuộc thi. Tiền thưởng cuộc thi khá lớn: 90 đồng Đông Dương. Theo thời giá bấy giờ, với số tiền này có thể mua được hơn 3 tấn gạo.

Năm 1931, một số bức tranh lụa của ông (cùng một số hoạ sỹ khác) được Chính phủ Pháp tại Đông Dương chọn đem về Pháp, trưng bày tại Triển lãm Thuộc địa Quốc tế ở Paris và nhận được nhiều lời khen ngợi. Đây là cuộc triển lãm có ý nghĩa đặc biệt, lần đầu tiên giới thiệu các hoạ sỹ được đào tạo bài bản của Việt Nam ra thế giới. Nhiều tác phẩm tại cuộc triển lãm đã được khách tham dự tại Pháp đặt mua ngay tại triển lãm, không quay về Việt Nam nữa. Cũng vì vậy, những tác phẩm này của Nguyễn Phan Chánh hiện nay công chúng chỉ biết đến qua ảnh chụp, trên mạng internet; còn tác phẩm thật có còn hay không, đang ở đâu thì hầu như ... đành chịu!

Sau cuộc triển lãm ở Paris năm 1931, tranh lụa Nguyễn Phan Chánh đã gần như trở thành một thứ “hàng hiệu” với giới sưu tập tranh phương Tây và giới sành điệu tại Việt Nam. Tranh do Nguyễn Phan Chánh vẽ xong là đã có người hỏi mua ngay, mà lại trả giá cao.

Nhắc đến tranh lụa Việt Nam, người ta hay nhắc đến Nguyễn Phan Chánh bởi ông là người đã có công tìm tòi, khai phá kỹ thuật vẽ tranh lụa hiện đại. Mặc dù tranh lụa đã xuất hiện tại Việt Nam từ thời nhà Lê qua hai tác phẩm chân dung Nguyễn Trãi và chân dung Phùng Khắc Khoan, nhưng phải đến thời của Nguyễn Phan Chánh tranh lụa mới thực sự được biết đến. Ngắm tranh của Nguyễn Phan Chánh, người xem có cảm giác nhẹ nhàng, bay bổng, nét vẽ trầm ấm nhưng thanh thoát. Cái tài của danh họa còn được thể hiện ở không gian nửa hư, nửa thực khiến cho người xem cảm giác “lạc lối” trong các tác phẩm. Nét vẽ tài hoa của ông đã để lại cho hậu thế một dòng tranh lụa dạt dào thấm đậm tính dân tộc, không nhầm lẫn.

Các tác phẩm của ông theo thời gian ngày càng hiếm xuất hiện và giá trị tăng rất cao, hiện được trưng bày tại nhiều bảo tàng và triển lãm trong và ngoài nước và thuộc sưu tập cá nhân.

Năm 1996, hoạ sỹ Nguyễn Phan Chánh được Nhà nước Việt Nam phong tặng danh hiệu Nghệ sĩ Nhân dân.

Trong sự nghiệp của mình, Nguyễn Phan Chánh để lại trên 170 bức tranh. Trong đó có những tranh nổi tiếng như:

- Em Bé Cho Chim Ăn (1931)

- Chơi Ô Ăn Quan (1931)

- Chơi Đàn (1943)

- Những Ngày Nắng (1960)

- Hầu Đồng (1931)

- Tiên Dung và Chử Đồng Tử

- Sau giờ trực chiến

Đặc biệt, tính đến năm 2024, hai bức tranh của ông đã được bán đấu giá trên sàn quốc tế và đạt giá trị trên một triệu đô la. Đó là:

- Những cô thợ may là bức duy nhất cán mốc triệu USD của họa sĩ, với giá 1,39 triệu USD (35 tỷ đồng) trên sàn Christie’s tháng 12/2020.

- Người hát dân ca (1930) đã được đấu giá tại phiên đấu của Sotheby’s ở Paris vào ngày 14 tháng 6 năm 2024 với giá 1.020.000 euro (hơn 27 tỉ đồng)

Từ trái qua (hàng đứng): các sinh viên khóa I (1925-1930) ở trường Mỹ thuật Đông Dương gồm Lê Phổ, Mai Trung Thứ, Georges Khánh, Nguyễn Phan Chánh, Công Văn Trung, Lê Văn và hiệu trưởng Victor Tardieu (ngồi). Ảnh tư liệu

Đề tài nông thôn; tranh lụa và cả tranh sơn dầu

Nguyễn Phan Chánh chọn một lối đi riêng với chủ đề chính là người lao động làng quê mang tinh thần nông thôn và phố thị miền Bắc. Qua tranh Nguyễn Phan Chánh, đã ghi lại khá trọn vẹn, phong phú cuộc sống và đời sống văn hoá của giai đoạn lịch sử những năm đầu thế kỷ 19. Phong cách sáng tác của ông hoàn toàn khác phong cách lãng mạn của các bạn cùng thời như bộ tứ nổi tiếng cùng thời là Lê Phổ - Mai Trung Thứ - Lê Thị Lựu - Vũ Cao Đàm.

Nguyễn Phan Chánh dù nổi tiếng với tranh lụa, nhưng ông vẫn có những tác phẩm bằng chất liệu sơn dầu không hề thua kém. Tranh Nguyễn Phan Chánh nổi bật với tông màu nâu đất, kỹ thuật pha màu theo dải từ tối đến sáng, mềm mại, tinh tế, tạo cảm giác thanh thoát. Nói chung tranh Nguyễn Phan Chánh có nét riêng, dễ nhận biết.

Nguyễn Phan Chánh từng theo đuổi thể loại sơn dầu khi thi vào trường Mỹ thuật Đông Dương. Song sau năm 1930, ông ít vẽ tranh sơn dầu và chuyên tâm hơn với tranh lụa.

Nguyễn Phan Chánh được đánh giá là người tiên phong, canh tân tranh lụa, mang đến những bố cục, tạo hình lạ, kể những câu chuyện Việt Nam mới mẻ về thị giác, thẩm mỹ. Ông đã đặt nền móng cho phong cách tranh lụa hiện đại và có ảnh hưởng lớn đến các thế hệ họa sĩ sau này.

.........

Đấu giá tranh Nguyễn Phan Chánh tại Paris năm 2024

Bức "Les Chanteuses de Campagne" (Người hát dân ca) đạt giá bán 1,02 euro ngày 14/6/2024. Ảnh: Sotheby's

Bức tranh sơn dầu "Les Chanteuses de Campagne" (Người hát dân ca) đã được đấu giá tại phiên đấu của Sotheby’s ở Paris vào ngày 14 tháng 6 năm 2024 với giá 1.020.000 euro (hơn 27 tỉ đồng), lọt vào top 20 tranh Việt đắt giá nhất tính đến hiện tại. Đây là tác phẩm thứ hai của họa sĩ Nguyễn Phan Chánh đạt mốc triệu USD.

Người hát dân ca là một trong những bức tranh sơn dầu hiếm hoi của Nguyễn Phan Chánh (vì đa phần ông vẽ tranh lụa), hoàn thành vào năm 1930, thời kỳ sáng tạo đỉnh cao của ông. Bức tranh thực hiện trên toan khổ lớn, với tông nâu trầm đặc trưng của Nguyễn Phan Chánh.

Bức tranh này đã từng được trưng bày tại Triển lãm Thuộc địa Quốc tế ở Paris năm 1931, nơi nghệ thuật hiện đại Việt Nam lần đầu tiên được giới thiệu tới phương Tây. "Les Chanteuses de Campagne" mô tả hai người phụ nữ thôn quê hát dân ca, bao quanh bởi tông màu đất chủ đạo, phản ánh cuộc sống đời thường ở Việt Nam đầu thế kỷ 20.

Trước khi gõ búa, tác phẩm này dự kiến sẽ đạt mức giá từ 600.000 đến 900.000 EUR (khoảng 24 tỷ đồng). Đại diện Sotheby's - đơn vị tổ chức sự kiện - cho biết tác phẩm là một trong những điểm nhấn tại phiên đấu giá Arts d'Asie ở Paris ngày 14/6/2024.

Việc phát hiện và đưa ra đấu giá tác phẩm này được coi là một trong những phát hiện quan trọng nhất đối với mỹ thuật Đông Dương và Nguyễn Phan Chánh. Bức tranh đã bất ngờ xuất hiện trở lại trên sàn đấu giá sau gần một thế kỷ ra đời.

Người hát dân ca (Les Chanteuses de Campagne) vẽ hai ca nương ngồi đối diện nhau, đội nón quai thao, cầm quạt, bận áo nâu quần lĩnh, đi chân đất. Họa sĩ vẽ triện đỏ hai chữ Hồng Nam (phía Nam núi Hồng Lĩnh), biên một bài thơ tiếng Hán, ở dưới ký thêm "Nguyễn Phan Chánh 1930" bằng chữ quốc ngữ.

Ban đầu, bức tranh chỉ được biết đến qua các hồ sơ lưu trữ, một số triển lãm ở Hà Nội năm 1930 và Paris năm 1931. Sau đó, một cặp vợ chồng bác sĩ ở Pháp mua sưu tập, truyền cho các thế hệ sau. Gần đây, tranh được phát hiện tại nhà một người cháu của họ ở vùng nông thôn Pháp. Sotheby's đánh giá tác phẩm là tranh quan trọng nhất từng được tung ra thị trường của Nguyễn Phan Chánh.

...............

Hãy cùng thưởng lãm một số bức tranh của hoạ sỹ Nguyễn Phan Chánh: