Lập di chúc là quyền của người có tài sản, thể hiện ý nguyện để lại tài sản của mình cho người thân sau khi qua đời (minh hoạ của Chat GPT)
Luật sư Trần Hồng Phong
Nếu quý vị đã trên 70 tuổi, có khối tài sản giá trị lớn (nhà, đất, tiền tiết kiệm, vàng ...) nay muốn lập di chúc chia tài sản cho các con để an tâm sống những năm tháng cuối đời trong sự thanh thản, muốn các con đoàn kết, thương yêu nhau sau khi mình qua đời. Dưới đây là lời khuyên và lưu ý của tôi dành cho quý vị.
- Bao gồm nhà đất, tiền mặt, vàng, và các tài sản có giá trị khác.
• Giấy tờ chứng minh quyền sở hữu tài sản:
- Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất và quyền sở hữu tài sản trên đất (Sổ đỏ, sổ hồng).
- Sổ tiết kiệm, giấy tờ gửi vàng (nếu có, và có ý định để lại cho các con).
• Xác định tài sản là chung của hai vợ chồng, hay tài sản riêng của từng người.
b) Xác định người thừa kế và phần tài sản được chia:
Vấn đề này được quy định tại Bộ luật dân sự. Theo đó, những người thừa kế hàng thứ nhất là: vợ, chồng, cha, mẹ, con.
• Ai là người thừa kế, được hưởng tài sản do mình để lại?
Hãy lập danh sách các con, người thân sẽ nhận tài sản do mình để lại, thuộc hàng thừa kế thứ nhất.
• Phân chia tài sản như thế nào?
Việc phân chia tài sản cho các con như thế nào hoàn toàn do quý vị quyết định. Nếu không lập di chúc, các con sẽ được hưởng phần bằng nhau, không phân biệt trai, gái; đã lập gia đình hay chưa.
Tuy nhiên thông thường quý vị sẽ muốn dành phần nhiều hơn cho người con sẽ có trách nhiệm thờ cúng ông bà cha mẹ. Điều này cũng là hợp lý và công bằng. Do vậy, ý nguyện của quy vị sẽ có thể là: Con trai út nhận phần lớn hơn và được giao trách nhiệm thờ cúng; các con còn lại nhận phần tài sản ít hơn để tránh tranh chấp.
c) Chuẩn bị các giấy tờ cần thiết:
- Căn cước công dân;
- Giấy đăng ký kết hôn.
- Giấy khai sinh của các con.
- Thông tin cá nhân của các con (họ tên, ngày sinh, địa chỉ).
- Giấy tờ chứng minh quyền sở hữu tài sản.
2. Lập di chúc
a) Yêu cầu pháp lý của di chúc hợp pháp
Theo quy định tại Điều 630 Bộ luật Dân sự 2015, di chúc được xem là hợp pháp (tức là có giá trị pháp lý và sẽ phát sinh hiệu lực ngay sau khi quý vị qua đời) cần đáp ứngcác điều kiện sau:
• Giấy tờ chứng minh quyền sở hữu tài sản:
- Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất và quyền sở hữu tài sản trên đất (Sổ đỏ, sổ hồng).
- Sổ tiết kiệm, giấy tờ gửi vàng (nếu có, và có ý định để lại cho các con).
• Xác định tài sản là chung của hai vợ chồng, hay tài sản riêng của từng người.
b) Xác định người thừa kế và phần tài sản được chia:
Vấn đề này được quy định tại Bộ luật dân sự. Theo đó, những người thừa kế hàng thứ nhất là: vợ, chồng, cha, mẹ, con.
• Ai là người thừa kế, được hưởng tài sản do mình để lại?
Hãy lập danh sách các con, người thân sẽ nhận tài sản do mình để lại, thuộc hàng thừa kế thứ nhất.
• Phân chia tài sản như thế nào?
Việc phân chia tài sản cho các con như thế nào hoàn toàn do quý vị quyết định. Nếu không lập di chúc, các con sẽ được hưởng phần bằng nhau, không phân biệt trai, gái; đã lập gia đình hay chưa.
Tuy nhiên thông thường quý vị sẽ muốn dành phần nhiều hơn cho người con sẽ có trách nhiệm thờ cúng ông bà cha mẹ. Điều này cũng là hợp lý và công bằng. Do vậy, ý nguyện của quy vị sẽ có thể là: Con trai út nhận phần lớn hơn và được giao trách nhiệm thờ cúng; các con còn lại nhận phần tài sản ít hơn để tránh tranh chấp.
c) Chuẩn bị các giấy tờ cần thiết:
- Căn cước công dân;
- Giấy đăng ký kết hôn.
- Giấy khai sinh của các con.
- Thông tin cá nhân của các con (họ tên, ngày sinh, địa chỉ).
- Giấy tờ chứng minh quyền sở hữu tài sản.
2. Lập di chúc
a) Yêu cầu pháp lý của di chúc hợp pháp
Theo quy định tại Điều 630 Bộ luật Dân sự 2015, di chúc được xem là hợp pháp (tức là có giá trị pháp lý và sẽ phát sinh hiệu lực ngay sau khi quý vị qua đời) cần đáp ứngcác điều kiện sau:
- Người lập di chúc phải minh mẫn, không bị ép buộc, lừa dối.
- Nội dung di chúc không vi phạm pháp luật, đạo đức xã hội.
• Hình thức di chúc gồm:
- Di chúc bằng văn bản (không có người làm chứng hoặc có người làm chứng).
- Di chúc công chứng hoặc chứng thực.
b) Phân chia tài sản và ràng buộc trách nhiệm thờ cúng
Quý vị cần ghi rõ trong di chúc của mình:
- Tài sản nào được giao cho ai? (ví dụ: nhà đất, tiền vàng giao cho con trai út). Phần tài sản kèm điều kiện: Con trai út nhận tài sản với trách nhiệm thờ cúng ông bà tổ tiên, chăm sóc mộ phần, tổ chức giỗ chạp.
- Quý vị có thể chỉ định một phần tài sản sẽ chỉ để sử dụng cho việc thờ cúng (ví dụ: giữ lại một mảnh đất là “quỹ thờ cúng” cố định, giao cho người con có trách nhiệm thờ cúng).
c) Lựa chọn hình thức di chúc:
- Di chúc nên có công chứng hoặc chứng thực: Đây là cách tốt nhất để đảm bảo tính pháp lý, tránh tranh chấp sau này. Hai vợ chồng quý vị sẽ đến Phòng Công chứng hoặc UBND xã/phường để lập di chúc.
- Càng tốt hơn nếu quý vị mời người làm chứng cho việc lập di chúc. Lưu ý: người làm chứng không phải người thừa kế hoặc liên quan đến tài sản.
3. Nên làm gì để tránh tranh chấp giữa các con về sau?
a) Thảo luận trước với các con về ý nguyện của cha mẹ:
- Tổ chức buổi họp gia đình, giải thích ý định phân chia tài sản và lý do người con cótrách nhiệm thờ cũng được giao phần di sản lớn hơn.
- Nhấn mạnh trách nhiệm thờ cúng là nhiệm vụ truyền thống, không chỉ là quyền lợi về tài sản.
b) Lưu trữ và công khai di chúc
- Bảo quản di chúc cẩn thận, có thể giao cho người tin cậy giữ giúp.
- Một bản gốc khác của di chúc sẽ được lưu tại Phòng Công chứng, hoặc UBND xã.
- Nếu thấy cần thiết, quý vị có thể công khai nội dung di chúc để các con biết và tránh hiểu nhầm, mất đoàn kết.
c) Lưu ý quy định về người thừa kế không phụ thuộc vào nội dung di chúc:
Theo Điều 644 Bộ luật Dân sự 2015, những người thừa kế không phụ thuộc vào nội dung di chúc gồm: cha mẹ, con chưa thành niên, con mất khả năng lao động.
Tức là dù quý vị không chia di sản cho những người này trong di chúc, thì họ vẫn có quyền nhận ít nhất 2/3 suất thừa kế. Do vậy, vợ chồng quý vị cần lưu ý điều này khi phân chia tài sản.
4. Gợi ý nội dung di chúc mẫu
Bản di chúc
- Người lập di chúc: ông/bà [họ tên]
- Trong trạng thái minh mẫn, không bị ai ép buộc.
- Ngày lập di chúc: [ngày/tháng/năm].
- Tài sản bao gồm:
• Nhà đất tại [địa chỉ] (kèm số sổ đỏ, nếu có).
• [Danh sách tài sản khác].
- Người thừa kế:
• Con trai út, [họ tên]: nhận nhà đất [địa chỉ], [số tiền vàng], kèm trách nhiệm thờ cúng tổ tiên và chăm sóc mộ phần.
• Các con khác: [họ tên, tài sản được chia].
- Lời dặn dò: Mong các con giữ hòa khí gia đình, cùng hỗ trợ con trai út trong trách nhiệm thờ cúng.
5. Một số lưu ý về pháp lý:
- Lập di chúc là quyền, cũng là cách hiệu quả nhất để đảm bảo tài sản được phân chia theo đúng ý nguyện của quý vị và tránh tranh chấp gia đình về sau.
- Hai vợ chồng nên nhờ sự hỗ trợ/tư vấn của luật sư trong việc lập di chúc, đặc biệt là trường hợp có nhiều tài sản, tài sản có giá trị rất lớn.
- Di chúc nên lập tại Văn phòng công chứng để được Công chứng viên thẩm định năng lực hành vi dân sự và chứng thực vào di chúc. Việc này sẽ giúp bảo đảm hơn giá trị pháp lý của di chúc.
- Hãy duy trì sự đồng thuận và hòa thuận trong gia đình để mọi thành viên tôn trọng di chúc và ý nguyện của cha mẹ.
- Di chúc chỉ có hiệu lực pháp luật từ thời điểm người lập di chúc qua đời. Điều này có nghĩa là khi người có tài sản vẫn đang còn sống, thì tài sản dự định chia cho các con (như trong Di chúc) vẫn hoàn toàn vẫn thuộc quyền sở hữu của người lập di chúc. Người có tài sản hoàn toàn có quyền chiếm hữu, sử dụng và định đoạt tài sản của mình (bán, cho thuê, thế chấp, cho tặng ...vv) mà không cần phải hỏi ý kiến ai, hay bị cản trở bời ai.
- Người lập di chúc cũng có quyền huỷ bỏ, sửa chữa, thay đổi nội dung di chúc; lập di chúc khác. Bản di chúc sau cùng sẽ có giá trị pháp lý và thay thế những bản di chúc trước đó.
......
• Hình thức di chúc gồm:
- Di chúc bằng văn bản (không có người làm chứng hoặc có người làm chứng).
- Di chúc công chứng hoặc chứng thực.
b) Phân chia tài sản và ràng buộc trách nhiệm thờ cúng
Quý vị cần ghi rõ trong di chúc của mình:
- Tài sản nào được giao cho ai? (ví dụ: nhà đất, tiền vàng giao cho con trai út). Phần tài sản kèm điều kiện: Con trai út nhận tài sản với trách nhiệm thờ cúng ông bà tổ tiên, chăm sóc mộ phần, tổ chức giỗ chạp.
- Quý vị có thể chỉ định một phần tài sản sẽ chỉ để sử dụng cho việc thờ cúng (ví dụ: giữ lại một mảnh đất là “quỹ thờ cúng” cố định, giao cho người con có trách nhiệm thờ cúng).
c) Lựa chọn hình thức di chúc:
- Di chúc nên có công chứng hoặc chứng thực: Đây là cách tốt nhất để đảm bảo tính pháp lý, tránh tranh chấp sau này. Hai vợ chồng quý vị sẽ đến Phòng Công chứng hoặc UBND xã/phường để lập di chúc.
- Càng tốt hơn nếu quý vị mời người làm chứng cho việc lập di chúc. Lưu ý: người làm chứng không phải người thừa kế hoặc liên quan đến tài sản.
3. Nên làm gì để tránh tranh chấp giữa các con về sau?
a) Thảo luận trước với các con về ý nguyện của cha mẹ:
- Tổ chức buổi họp gia đình, giải thích ý định phân chia tài sản và lý do người con cótrách nhiệm thờ cũng được giao phần di sản lớn hơn.
- Nhấn mạnh trách nhiệm thờ cúng là nhiệm vụ truyền thống, không chỉ là quyền lợi về tài sản.
b) Lưu trữ và công khai di chúc
- Bảo quản di chúc cẩn thận, có thể giao cho người tin cậy giữ giúp.
- Một bản gốc khác của di chúc sẽ được lưu tại Phòng Công chứng, hoặc UBND xã.
- Nếu thấy cần thiết, quý vị có thể công khai nội dung di chúc để các con biết và tránh hiểu nhầm, mất đoàn kết.
c) Lưu ý quy định về người thừa kế không phụ thuộc vào nội dung di chúc:
Theo Điều 644 Bộ luật Dân sự 2015, những người thừa kế không phụ thuộc vào nội dung di chúc gồm: cha mẹ, con chưa thành niên, con mất khả năng lao động.
Tức là dù quý vị không chia di sản cho những người này trong di chúc, thì họ vẫn có quyền nhận ít nhất 2/3 suất thừa kế. Do vậy, vợ chồng quý vị cần lưu ý điều này khi phân chia tài sản.
4. Gợi ý nội dung di chúc mẫu
Bản di chúc
- Người lập di chúc: ông/bà [họ tên]
- Trong trạng thái minh mẫn, không bị ai ép buộc.
- Ngày lập di chúc: [ngày/tháng/năm].
- Tài sản bao gồm:
• Nhà đất tại [địa chỉ] (kèm số sổ đỏ, nếu có).
• [Danh sách tài sản khác].
- Người thừa kế:
• Con trai út, [họ tên]: nhận nhà đất [địa chỉ], [số tiền vàng], kèm trách nhiệm thờ cúng tổ tiên và chăm sóc mộ phần.
• Các con khác: [họ tên, tài sản được chia].
- Lời dặn dò: Mong các con giữ hòa khí gia đình, cùng hỗ trợ con trai út trong trách nhiệm thờ cúng.
5. Một số lưu ý về pháp lý:
- Lập di chúc là quyền, cũng là cách hiệu quả nhất để đảm bảo tài sản được phân chia theo đúng ý nguyện của quý vị và tránh tranh chấp gia đình về sau.
- Hai vợ chồng nên nhờ sự hỗ trợ/tư vấn của luật sư trong việc lập di chúc, đặc biệt là trường hợp có nhiều tài sản, tài sản có giá trị rất lớn.
- Di chúc nên lập tại Văn phòng công chứng để được Công chứng viên thẩm định năng lực hành vi dân sự và chứng thực vào di chúc. Việc này sẽ giúp bảo đảm hơn giá trị pháp lý của di chúc.
- Hãy duy trì sự đồng thuận và hòa thuận trong gia đình để mọi thành viên tôn trọng di chúc và ý nguyện của cha mẹ.
- Di chúc chỉ có hiệu lực pháp luật từ thời điểm người lập di chúc qua đời. Điều này có nghĩa là khi người có tài sản vẫn đang còn sống, thì tài sản dự định chia cho các con (như trong Di chúc) vẫn hoàn toàn vẫn thuộc quyền sở hữu của người lập di chúc. Người có tài sản hoàn toàn có quyền chiếm hữu, sử dụng và định đoạt tài sản của mình (bán, cho thuê, thế chấp, cho tặng ...vv) mà không cần phải hỏi ý kiến ai, hay bị cản trở bời ai.
- Người lập di chúc cũng có quyền huỷ bỏ, sửa chữa, thay đổi nội dung di chúc; lập di chúc khác. Bản di chúc sau cùng sẽ có giá trị pháp lý và thay thế những bản di chúc trước đó.
......
