Dù quyền tác giả được bảo hộ tự động, nhưng việc chủ động đăng ký quyền tác giả sẽ giúp bạn có bằng chứng mạnh mẽ hơn nếu xảy ra tranh chấp (tranh minh hoạ của Chat GPT)
Luật sư Trần Hồng Phong trả lời:
Sáng tác truyện ngắn là một thành quả sáng tạo ý nghĩa, tạo thành một “sản phẩm trí tuệ”. Do chính là người sáng tác, bạn được pháp luật xem là người có “quyền tác giả” đối với truyện ngắn của mình. Vấn đề này được quy định tại Luật sở hữu trí tuệ.
Việc hiểu biết và bảo vệ quyền tác giả sẽ giúp bạn tránh hoặc ít nhất là hạn chế tranh chấp, đảm bảo quyền lợi khi xuất bản hoặc thương mại hóa (bán) tác phẩm của mình. Dưới đây là những điều cơ bản bạn cần biết và các bước để bảo vệ tác quyền truyện ngắn của mình.
1. Quyền tác giả theo pháp luật Việt Nam
a) Tự động bảo hộ ngay khi sáng tạo
• Theo Điều 6 Luật Sở hữu trí tuệ Việt Nam 2005 (sửa đổi, bổ sung năm 2022), quyền tác giả được xác lập tự động khi tác phẩm được tạo ra, không cần đăng ký.
• Nghĩa là ngay khi bạn viết xong truyện ngắn, bạn đã có quyền tác giả mà không cần làm thêm thủ tục gì.
b) Quyền của tác giả gồm những gì?
Bạn có đầy đủ quyền đối với tác phẩm (truyện ngắn), bao gồm:
• Quyền nhân thân (Điều 19 Luật SHTT):
- Đặt tên tác phẩm.
- Đứng tên trên tác phẩm.
- Công bố hoặc không công bố tác phẩm.
- Bảo vệ sự toàn vẹn của tác phẩm (không bị sửa đổi, xuyên tạc gây ảnh hưởng danh dự).
• Quyền tài sản (Điều 20 Luật SHTT):
- Sao chép, xuất bản, phân phối, biểu diễn công khai.
- Chuyển nhượng quyền sử dụng tác phẩm (bán, tặng quyền sử dụng truyện).
- Nhận tiền nhuận bút, thù lao.
2. Cách chứng minh bạn là tác giả hợp pháp
Mặc dù quyền tác giả được bảo hộ tự động, nhưng bạn cần có bằng chứng để chứng minh quyền của mình nếu có tranh chấp.
Các cách để chứng bao gồm:
a) Đăng ký quyền tác giả tại Cục Bản quyền tác giả - đây là cách tốt nhất và nên làm:
• Hồ sơ đăng ký:
- Tờ khai đăng ký quyền tác giả.
- 02 bản in tác phẩm truyện ngắn.
- Giấy tờ cá nhân của tác giả (CMND/CCCD).
- Giấy cam kết tác phẩm do chính mình sáng tạo.
• Nộp hồ sơ tại:
- Cục Bản quyền tác giả – Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch (Hà Nội).
- Hoặc Văn phòng đại diện tại TP. Hồ Chí Minh và Đà Nẵng.
• Lợi ích của việc đăng ký quyền tác giả:
- Có giấy chứng nhận quyền tác giả giúp bảo vệ tác phẩm tốt hơn khi xảy ra tranh chấp.
- Tăng độ tin cậy khi giao dịch xuất bản.
b) Chứng minh thời gian sáng tác
• Gửi bản sao cho chính mình qua email: Lưu email có ngày gửi làm bằng chứng.
• Lưu bản thảo trên nền tảng lưu trữ (Google Drive, Dropbox, OneDrive) có dấu thời gian.
• Gửi tác phẩm đến bạn bè, đồng nghiệp: Giúp có nhân chứng xác nhận.
• Đăng tải lên blog, website cá nhân: Có thể giúp xác lập thời gian tác phẩm được công bố lần đầu.
3. Kiểm soát việc chia sẻ và xuất bản truyện ngắn:
a) Trước khi công bố tác phẩm
• Nếu bạn dự định gửi truyện cho nhà xuất bản, tạp chí hoặc trang web, hãy kiểm tra chính sách bản quyền của Nhà xuất bản xem có phù hợp và bảo đảm tác quyền của bạn không.
• Nếu việc xuất bản thông qua hình thức hợp tác với người khác (đồng sáng tác, biên tập viên), bạn nên có thỏa thuận về quyền tác giả bằng văn bản.
b) Khi xuất bản truyện ngắn:
• Nếu truyện ngắn của bạn xuất bản sách giấy: Bạn nên ký hợp đồng tác quyền và yêu cầu nhà xuất bản ghi rõ thông tin tác giả và cam kết bảo vệ quyền lợi tác giả.
• Nếu truyện ngắn xuất bản trực tuyến: Kiểm tra điều khoản sử dụng trên nền tảng đăng tải.
c) Đối phó khi tác phẩm bị sao chép trái phép
• Thu thập bằng chứng vi phạm (chụp màn hình, lưu URL, ghi nhận thời gian).
• Liên hệ yêu cầu người vi phạm gỡ bỏ nội dung.
• Nếu cần và cho rằng bị thiệt hại, bạn hãy gửi đơn khiếu nại đến Cục Bản quyền tác giả hoặc khởi kiện ra tòa.
4. Một số lưu ý quan trọng
✅ Không công bố bản thảo đầy đủ trước khi đăng ký bảo hộ, nếu chưa sẵn sàng đối phó với việc có thể bị sao chép bất hợp pháp.
✅ Ký hợp đồng rõ ràng khi chuyển nhượng tác phẩm (nếu bán bản quyền cho nhà xuất bản, phim, đài truyền hình).
✅ Không để người khác tự ý chỉnh sửa truyện ngắn của bạn mà không có sự đồng ý của bạn, tránh hậu quả mất quyền bảo vệ tác phẩm nguyên bản.
5. Tóm lại:
Việc hiểu và thực hiện bảo vệ quyền tác giả giúp bạn tránh rủi ro khi truyện ngắn bị sao chép hoặc sử dụng trái phép. Bạn hãy tham khảo thêm bài viết Quy định về quyền tác giả.
Dù quyền tác giả của bạn được bảo hộ tự động, nhưng việc chủ động đăng ký quyền tác giả sẽ giúp bạn có bằng chứng mạnh mẽ hơn nếu xảy ra tranh chấp. Đồng thời, bạn hãy cẩn trọng khi chia sẻ tác phẩm và kiểm soát chặt chẽ các quyền xuất bản để đảm bảo lợi ích lâu dài. Chúc bạn thành công với tác phẩm của mình!
Hỏi: Thưa luật sư, tôi là một người thích viết lách và đã có một số bài viết, truyện ngắn được đăng trên các báo xuân trong nước. Từ trước tới nay tôi cũng không chú ý lắm đến vấn đề quyền tác giả, chỉ nhận tiền nhuận bút là xem như xong. Tuy nhiên tôi sắp hoàn thành một truyện ngắn và có ý định in sách hoặc bán cho một hãng phim, nên tôi muốn bảo đảm quyền tác giả của mình được chặt chẽ. Tôi muốn biết pháp luật quy định về vấn đề này như thế nào và tôi nên làm gì để bảo vệ tác quyền của mình? Mong được luật sư giải đáp, xin chân thành cám ơn. (Nguyễn X).
Luật sư Trần Hồng Phong trả lời:
Sáng tác truyện ngắn là một thành quả sáng tạo ý nghĩa, tạo thành một “sản phẩm trí tuệ”. Do chính là người sáng tác, bạn được pháp luật xem là người có “quyền tác giả” đối với truyện ngắn của mình. Vấn đề này được quy định tại Luật sở hữu trí tuệ.
Việc hiểu biết và bảo vệ quyền tác giả sẽ giúp bạn tránh hoặc ít nhất là hạn chế tranh chấp, đảm bảo quyền lợi khi xuất bản hoặc thương mại hóa (bán) tác phẩm của mình. Dưới đây là những điều cơ bản bạn cần biết và các bước để bảo vệ tác quyền truyện ngắn của mình.
1. Quyền tác giả theo pháp luật Việt Nam
a) Tự động bảo hộ ngay khi sáng tạo
• Theo Điều 6 Luật Sở hữu trí tuệ Việt Nam 2005 (sửa đổi, bổ sung năm 2022), quyền tác giả được xác lập tự động khi tác phẩm được tạo ra, không cần đăng ký.
• Nghĩa là ngay khi bạn viết xong truyện ngắn, bạn đã có quyền tác giả mà không cần làm thêm thủ tục gì.
b) Quyền của tác giả gồm những gì?
Bạn có đầy đủ quyền đối với tác phẩm (truyện ngắn), bao gồm:
• Quyền nhân thân (Điều 19 Luật SHTT):
- Đặt tên tác phẩm.
- Đứng tên trên tác phẩm.
- Công bố hoặc không công bố tác phẩm.
- Bảo vệ sự toàn vẹn của tác phẩm (không bị sửa đổi, xuyên tạc gây ảnh hưởng danh dự).
• Quyền tài sản (Điều 20 Luật SHTT):
- Sao chép, xuất bản, phân phối, biểu diễn công khai.
- Chuyển nhượng quyền sử dụng tác phẩm (bán, tặng quyền sử dụng truyện).
- Nhận tiền nhuận bút, thù lao.
2. Cách chứng minh bạn là tác giả hợp pháp
Mặc dù quyền tác giả được bảo hộ tự động, nhưng bạn cần có bằng chứng để chứng minh quyền của mình nếu có tranh chấp.
Các cách để chứng bao gồm:
a) Đăng ký quyền tác giả tại Cục Bản quyền tác giả - đây là cách tốt nhất và nên làm:
• Hồ sơ đăng ký:
- Tờ khai đăng ký quyền tác giả.
- 02 bản in tác phẩm truyện ngắn.
- Giấy tờ cá nhân của tác giả (CMND/CCCD).
- Giấy cam kết tác phẩm do chính mình sáng tạo.
• Nộp hồ sơ tại:
- Cục Bản quyền tác giả – Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch (Hà Nội).
- Hoặc Văn phòng đại diện tại TP. Hồ Chí Minh và Đà Nẵng.
• Lợi ích của việc đăng ký quyền tác giả:
- Có giấy chứng nhận quyền tác giả giúp bảo vệ tác phẩm tốt hơn khi xảy ra tranh chấp.
- Tăng độ tin cậy khi giao dịch xuất bản.
b) Chứng minh thời gian sáng tác
• Gửi bản sao cho chính mình qua email: Lưu email có ngày gửi làm bằng chứng.
• Lưu bản thảo trên nền tảng lưu trữ (Google Drive, Dropbox, OneDrive) có dấu thời gian.
• Gửi tác phẩm đến bạn bè, đồng nghiệp: Giúp có nhân chứng xác nhận.
• Đăng tải lên blog, website cá nhân: Có thể giúp xác lập thời gian tác phẩm được công bố lần đầu.
3. Kiểm soát việc chia sẻ và xuất bản truyện ngắn:
a) Trước khi công bố tác phẩm
• Nếu bạn dự định gửi truyện cho nhà xuất bản, tạp chí hoặc trang web, hãy kiểm tra chính sách bản quyền của Nhà xuất bản xem có phù hợp và bảo đảm tác quyền của bạn không.
• Nếu việc xuất bản thông qua hình thức hợp tác với người khác (đồng sáng tác, biên tập viên), bạn nên có thỏa thuận về quyền tác giả bằng văn bản.
b) Khi xuất bản truyện ngắn:
• Nếu truyện ngắn của bạn xuất bản sách giấy: Bạn nên ký hợp đồng tác quyền và yêu cầu nhà xuất bản ghi rõ thông tin tác giả và cam kết bảo vệ quyền lợi tác giả.
• Nếu truyện ngắn xuất bản trực tuyến: Kiểm tra điều khoản sử dụng trên nền tảng đăng tải.
c) Đối phó khi tác phẩm bị sao chép trái phép
• Thu thập bằng chứng vi phạm (chụp màn hình, lưu URL, ghi nhận thời gian).
• Liên hệ yêu cầu người vi phạm gỡ bỏ nội dung.
• Nếu cần và cho rằng bị thiệt hại, bạn hãy gửi đơn khiếu nại đến Cục Bản quyền tác giả hoặc khởi kiện ra tòa.
4. Một số lưu ý quan trọng
✅ Không công bố bản thảo đầy đủ trước khi đăng ký bảo hộ, nếu chưa sẵn sàng đối phó với việc có thể bị sao chép bất hợp pháp.
✅ Ký hợp đồng rõ ràng khi chuyển nhượng tác phẩm (nếu bán bản quyền cho nhà xuất bản, phim, đài truyền hình).
✅ Không để người khác tự ý chỉnh sửa truyện ngắn của bạn mà không có sự đồng ý của bạn, tránh hậu quả mất quyền bảo vệ tác phẩm nguyên bản.
5. Tóm lại:
Việc hiểu và thực hiện bảo vệ quyền tác giả giúp bạn tránh rủi ro khi truyện ngắn bị sao chép hoặc sử dụng trái phép. Bạn hãy tham khảo thêm bài viết Quy định về quyền tác giả.
Dù quyền tác giả của bạn được bảo hộ tự động, nhưng việc chủ động đăng ký quyền tác giả sẽ giúp bạn có bằng chứng mạnh mẽ hơn nếu xảy ra tranh chấp. Đồng thời, bạn hãy cẩn trọng khi chia sẻ tác phẩm và kiểm soát chặt chẽ các quyền xuất bản để đảm bảo lợi ích lâu dài. Chúc bạn thành công với tác phẩm của mình!
.....
Bài liên quan:
